Tussen hoofd en hart: de leider als cultuurdrager

Steeds vaker blijkt: de sleutel tot duurzame verandering en werkgeluk ligt bij de leider als cultuurdrager. Niet alleen als manager van processen, maar als hoeder van waarden, veiligheid en verbinding. In dit artikel belichten we waarom die menselijke kant van leiderschap vandaag belangrijker is dan ooit.

Waarom mensgericht leiderschap verschil maakt

Uit het Trends in HR-onderzoek 2024 blijkt dat medewerkers werkgeluk voor een groot deel ontlenen aan vertrouwen, verbinding en waardering. Deze drie elementen zijn geen luxe, maar vormen het fundament onder goed functioneren, duurzame inzetbaarheid en organisatiebetrokkenheid.

Mensgericht leiderschap gaat over het herkennen van de mens achter de medewerker. Leiders die vragen stellen in plaats van invullen, die luisteren voordat ze oordelen en die ruimte geven aan eigenheid, bouwen een cultuur waarin mensen tot bloei komen. Het zorgt ervoor dat medewerkers zich veilig voelen om ideeën te delen, fouten toe te geven en initiatief te nemen. Dat stimuleert niet alleen het leervermogen van teams, maar ook innovatie en samenwerking.

Het tegenovergestelde — leiderschap dat draait om controle, afstand of procesfetisjisme — leidt vaak tot verlamming. Medewerkers die zich niet gezien voelen, trekken zich terug, houden hun mond of vertrekken. In zulke culturen ontstaan blinde vlekken, interne eilandjes en een 'ja-zeggende' cultuur waar werkgeluk en productiviteit langzaam verdampen.

Mensgericht leiderschap is dus geen zachte aanpak, maar een slimme keuze voor wie duurzaam resultaat wil boeken. Het maakt organisaties veerkrachtiger, medewerkers loyaler en teams creatiever.

• Lees ook: Samenbindend leiden: het nieuwe leiderschap van nu 

Leiderschap en psychologische veiligheid: bouwen aan vertrouwen

Psychologische veiligheid is meer dan een modewoord; het is een noodzakelijke voorwaarde voor betrokkenheid, samenwerking en innovatie. Medewerkers die zich veilig voelen om hun mening te geven, fouten toe te geven of zichzelf te zijn, dragen meer bij en blijven langer verbonden. Die veiligheid begint bij leiderschap.

Toch voelen meer dan een miljoen Nederlanders zich onveilig op het werk. De oorzaken? Een angstcultuur, gebrek aan vertrouwen, hiërarchie zonder ruimte voor dialoog. En opvallend genoeg speelt de direct leidinggevende hierin vaak een sleutelrol — positief of negatief.

Leiders kunnen psychologische veiligheid versterken door:

• Open te zijn over eigen fouten en twijfels: Dit is misschien wel de krachtigste vorm van voorbeeldgedrag. Door kwetsbaarheid te tonen, geef je impliciet toestemming aan je team om ook niet perfect te hoeven zijn.
• Actief en zonder oordeel te luisteren: Luisteren is meer dan horen. Het betekent ruimte maken voor het verhaal van de ander, zonder het meteen in te vullen of te willen oplossen. Het gevoel serieus genomen te worden is een krachtige motivator.
• Diversiteit van perspectieven stimuleren: Teams waarin afwijkende meningen worden verwelkomd, zijn innovatiever én veerkrachtiger. Actief vragen naar andere invalshoeken zorgt ervoor dat iedereen zich betrokken en veilig voelt om bij te dragen.
• Feedback normaliseren en waarderen: Maak feedback een vast onderdeel van de werkcultuur, zowel positief als ontwikkelgericht. Leiders die zelf regelmatig feedback vragen én geven, zetten de toon voor een lerende organisatie.

Mensgericht leiderschap vraagt durf. Het betekent als leider je kwetsbaarheid durven tonen en anderen uitnodigen dat ook te doen. Niet om 'zacht' te zijn, maar om stevig te bouwen aan vertrouwen. Dat is wat een cultuur van leren, ontwikkelen en presteren mogelijk maakt.

• Lees ook: Wanneer werkt werkgeluk?

Cultuurverandering begint bij voorbeeldgedrag

Leiders bepalen niet alleen wát er gebeurt, maar ook hóe. Wie verandering wil, begint bij zichzelf. De manier waarop je als leider omgaat met onzekerheid, kritiek en complexiteit, bepaalt in sterke mate de toon van het team. En daarmee de ruimte voor openheid, experiment en vertrouwen.

Een goed voorbeeld zijn begint bij zelfkennis: ben je je bewust van je impact? Benoem je je twijfels, of verberg je ze? Ben je congruent in wat je zegt en doet? Als leider ben je 24/7 zichtbaar. Elk woord, elk gebaar telt.

Voorbeeldgedrag betekent ook dat je zelf het gedrag laat zien dat je van anderen verwacht. Wil je dat mensen elkaar aanspreken? Begin dan zelf met constructieve feedback geven én ontvangen. Wil je dat mensen initiatief nemen? Geef hen dan de ruimte, en waardeer het als ze buiten de gebaande paden denken.

Een krachtige interventie: vertel in een teamoverleg eens over een moment waarop jij iets verkeerd inschatte of iets moeilijk vond. Niet als trucje, maar omdat het waar is. Dit opent de deur naar gelijkwaardigheid en nodigt anderen uit hetzelfde te doen.

Interim leiders die binnenkomen bij organisaties in verandering, laten vaak zien hoe krachtig het is om als tijdelijk leider direct te investeren in vertrouwen, openheid en verbinding. Ze leggen geen regels op, maar bouwen relaties. Ze weten: cultuurverandering begint niet met een plan op papier, maar met een leider die doet wat hij zegt en zegt wat hij voelt. 

Wat we kunnen leren van wereldleiders

Inspirerend leiderschap laat zich niet beperken tot de boardroom. Ook buiten het bedrijfsleven zijn voorbeelden te vinden van leiders die balans weten te vinden tussen hoofd en hart. Zij tonen wat het betekent om te leiden vanuit waarden, met oog voor de mens én de missie:

• Jacinda Ardern (voormalig premier van Nieuw-Zeeland): Na de aanslag op moskeeën in Christchurch in 2019 omarmde zij de getroffen gemeenschap zichtbaar, droeg een hoofddoek uit respect en sprak liefdevol en verbindend. Haar aanpak leidde tot wereldwijde erkenning en vertrouwen binnen diverse bevolkingsgroepen. Bron: BBC
• Paul Polman (voormalig CEO van Unilever): Brak met het kortetermijndenken van aandeelhouderswaarde en koos radicaal voor duurzaamheid. Onder zijn leiding voerde Unilever het Sustainable Living Plan in. Polman werd erkend als een wereldwijde voorvechter van verantwoord ondernemen. Bron: Harvard Business Review
• Barack Obama: Tijdens zijn presidentschap voerde hij gesprekken met burgers, gebruikte storytelling als verbindende kracht en erkende publiekelijk wanneer hij fouten maakte. Zijn presidentschap is vaak aangehaald als voorbeeld van verbindend leiderschap. Bron: McKinsey Leadership Talks
• Feike Sijbesma (voormalig CEO van DSM): Onder zijn leiding transformeerde DSM naar een duurzame innovator. Tijdens de coronacrisis werd hij door het kabinet benoemd als speciaal gezant testbeleid. Zijn maatschappelijke betrokkenheid en doortastende aanpak zijn veelbesproken. Bron: NRC

Deze voorbeelden laten zien: leiderschap is geen truc, maar een dagelijkse keuze. Voor authenticiteit, voor verantwoordelijkheid en voor menselijkheid in alles wat je doet.

De leider als drager van waarden

In mijn werk zie ik steeds opnieuw hoe bepalend leiderschap is voor de toon van een organisatie. Niet door mooie woorden of ingelijste kernwaarden aan de muur, maar door het gedrag dat dagelijks zichtbaar is. Leiderschap is cultuur in actie. Voor mij begint goed leiderschap bij waarden. Bij het lef om keuzes te maken die niet alleen slim zijn, maar ook kloppen. Dat betekent soms tegen de stroom in gaan, ruimte geven waar je ook kunt controleren, en blijven luisteren waar je zelf al een mening hebt gevormd.

De leiders met wie ik het liefst samenwerk — of dat nu interim managers zijn of directieleden — zijn mensen die rust brengen. Die koers houden, maar ook relatie maken. Die de moed hebben om hun eigen aannames ter discussie te stellen, omdat ze weten dat dat het vertrouwen in het team versterkt. Leiderschap is voor mij uiteindelijk een uitnodiging: aan anderen om mee te doen, bij te dragen, fouten te maken en te groeien. En aan jezelf om elke dag opnieuw bewust te kiezen wie je wilt zijn in je rol. 

Aan de slag met mensgericht leiderschap en cultuurverandering in jouw organisatie?

De HRM-professionals van Reijn kunnen je op verschillende manieren ondersteunen bij het versterken van leiderschap, psychologische veiligheid en organisatiecultuur. Of je nu behoefte hebt aan interim- of projectondersteuning, advies op afroep of strategische begeleiding, wij helpen je graag verder. Lees meer over de mogelijkheden en expertise van Reijn op het gebied van leiderschap en cultuur of neem direct contact met ons op.